W ciągu ostatnich lat Uniwersytety Ludowe w Polsce coraz śmielej przypominają o swojej bogatej tradycji i znaczeniu dla kształtowania aktywnego, świadomego społeczeństwa obywatelskiego. Szczególną okazją do podsumowania tych doświadczeń stała się międzynarodowa konferencja „Uniwersytet Ludowy jako szkoła świadomego obywatelstwa na Polsko–Niemieckim Pograniczu”, która odbyła się w Szczecinie.

Wydarzenie to nie tylko zgromadziło czołowych przedstawicieli ruchu Uniwersytetów Ludowych z Polski, Niemiec oraz innych krajów europejskich, ale również stało się symbolem ciągłości tradycji i misji tych instytucji, wpisanych w pejzaż edukacyjny naszego regionu.

Setna rocznica powstania Uniwersytetu Ludowego w Szycach – historyczny kontekst spotkania

Konferencja w Szczecinie, zorganizowana przez Zachodniopomorski Uniwersytet Ludowy, a współorganizowana przez OSUL, miała szczególny charakter z uwagi na przypadającą rocznicę 100-lecia utworzenia pierwszego polskiego Uniwersytetu Ludowego w Szycach. Założony w 1921 roku przez Ignacego Solarza ośrodek stał się swoistą kolebką polskiego ruchu uniwersyteckiego o ludowym charakterze, inspirowanego ideami skandynawskich uniwersytetów ludowych i myślą Grundtviga, a także polską tradycją aktywizmu wiejskiego. Stulecie to okazja, by spojrzeć na drogę, jaką przebyły te instytucje od pionierskich działań w niewielkiej wsi, po złożoną sieć placówek pełniących rolę edukatorów obywatelskich na obszarach miejskich, wiejskich i pogranicznych.

Uniwersytet Ludowy jako narzędzie wzmacniania kapitału społecznego i tożsamości lokalnej

Hasło przewodnie konferencji: „Uniwersytet Ludowy jako szkoła świadomego obywatelstwa na Polsko–Niemieckim Pograniczu” nie było przypadkowe. Obszar graniczny, taki jak region Pomorza Zachodniego i pogranicze polsko-niemieckie, to przestrzeń, w której przenikają się różnorodne tradycje, języki i doświadczenia historyczne. Uniwersytety Ludowe poprzez swoje działania edukacyjne, kulturalne i społeczne przyczyniają się do budowania mostów między społecznościami, wzmacniają dialog międzykulturowy i sprzyjają tworzeniu poczucia wspólnoty oraz odpowiedzialności za dobro wspólne.

W trakcie spotkania w Szczecinie eksperci i praktycy wielokrotnie podkreślali, że Uniwersytety Ludowe pełnią rolę katalizatora zmian, inicjując dyskusje o dziedzictwie, tożsamości lokalnej, prawach obywateli oraz zrównoważonym rozwoju w perspektywie transgranicznej. Takie działania odgrywają szczególną rolę w czasach dynamicznych przeobrażeń społecznych, środowiskowych oraz gospodarczych, w których edukacja nieformalna i pozaformalna zyskuje na znaczeniu.

Debata nestorów – bogactwo doświadczeń i perspektyw

Centralnym punktem konferencji była „debata nestorów”, do której zaproszono osoby od lat związane z ruchem uniwersytetów ludowych. Wśród nich znaleźli się Barbara i Mirosław Mincewicz z Uniwersytetu Ludowego w Radawnicy, Teresa Sobestjańczuk oraz Małgorzata Korona reprezentujące Uniwersytet Ludowy w Gardzienicach, Marek Byczkowski z Kaszubskiego Uniwersytetu Ludowego, a także Ewa Smuk-Stratenwerth z Ekologicznego Uniwersytetu Ludowego.

Debata stanowiła wyjątkową okazję do wysłuchania doświadczeń osób, które na przestrzeni dekad budowały ideę UL, wprowadzając w życie wartości związane z demokracją, partycypacją, dialogiem międzypokoleniowym i międzykulturowym. Nestorzy dzielili się opowieściami o wyzwaniach, przed jakimi stawały ich placówki w różnych okresach historycznych, metodami pracy z lokalnymi społecznościami, a także refleksją na temat przyszłości edukacji obywatelskiej w dobie globalizacji, cyfryzacji i narastających wyzwań społeczno-ekologicznych.

Uznanie dla gości specjalnych i organizatorów

Ważnym elementem wydarzenia było wyróżnienie obecności i zaangażowania gości specjalnych. Serdecznie podziękowania skierowano do Wicedyrektora Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego, Pana Andrzeja Rybus-Tołłoczko. Jego obecność podkreślała, jak istotną rolę Uniwersytety Ludowe odgrywają w kreowaniu aktywnego społeczeństwa obywatelskiego wspieranego przez instytucje państwowe. Obecność Pani Profesor UAM dr hab. Małgorzaty Rosalskiej również nadała spotkaniu wymiaru naukowego i badawczego, stanowiąc pomost między praktyką a teorią edukacji dorosłych.

Słowa uznania popłynęły także w kierunku dr Mirosławy Bednarzak-Libery oraz dr hab. Tomasza Maliszewskiego, którzy przygotowali okolicznościową wystawę. Ekspozycja ta pozwoliła uczestnikom konferencji poznać unikatowe materiały źródłowe – historyczne fotografie, dokumenty, kroniki i biografie – dzięki którym idea Uniwersytetów Ludowych staje się żywym dziedzictwem. Wystawa przypomniała o korzeniach ruchu, jego duchu, a także o niezmiennej misji krzewienia wiedzy, kultury i dialogu społecznego.

Różnorodność Uniwersytetów Ludowych w Polsce

W Szczecinie obecni byli przedstawiciele licznych Uniwersytetów Ludowych z całego kraju, m.in. Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Ludowego, Kaszubskiego Uniwersytetu Ludowego, Uniwersytetu Ludowego w Radawnicy, Ekologicznego Uniwersytetu Ludowego w Grzybowie, Uniwersytetu Ludowego Rzemiosła Artystycznego, Uniwersytetu Ludowego w Adamowie, Leśnego Uniwersytetu Ludowego, Koszalińskiego Uniwersytetu Ludowego, Uniwersytetu Ludowego Naturoterapii w Krainie Vesny, Lubuskiego Uniwersytetu Ludowego, Uniwersytetu Ludowego Kultury Fizycznej, Rzecznego Uniwersytetu Ludowego, Dobrzyńskiego Uniwersytetu Ludowego, Kożuszkańskiego Uniwersytetu Ludowego, Karpackiego Uniwersytetu Ludowego, Bieszczadzkiego Uniwersytetu Ludowego, Nadbałtyckiego Uniwersytetu Ludowego oraz Uniwersytetu Ludowego Twórczych Inicjatyw.

Ta imponująca lista placówek świadczy o tym, jak szeroki i bogaty stał się ruch Uniwersytetów Ludowych w Polsce – od Bałtyku po Karpaty, od obszarów rolniczych po duże miasta, od przestrzeni artystycznych po inicjatywy proekologiczne. Każda z tych instytucji ma swój unikatowy profil, odpowiadający na lokalne potrzeby społeczności, wzmacniając w ten sposób tkankę społeczną i podtrzymując idee solidarności, samokształcenia oraz aktywności obywatelskiej.

Wysiłek, który procentuje wartościami

Organizacja tak dużego i wieloaspektowego wydarzenia wymagała ogromnego zaangażowania i współpracy wielu osób oraz instytucji. Choć wymagało to niemałego wysiłku organizacyjnego, jednoznacznie warto było go podjąć. Konferencja po raz kolejny udowodniła, że Uniwersytety Ludowe wciąż mają wiele do zaoferowania. W epoce szybkich zmian i niepewności, te placówki pozostają miejscami refleksji, samorozwoju i dialogu, chroniąc i rozwijając potencjał aktywności społecznej, kulturowej i obywatelskiej na różnych poziomach.

Międzynarodowa konferencja w Szczecinie była nie tylko hołdem dla stuletniej tradycji Uniwersytetów Ludowych w Polsce, lecz także inspiracją do dalszego rozwoju i wzmacniania roli tych instytucji. Wspólnie możemy kształtować przyszłość, w której wiedza, kultura, dialog i poczucie sprawczości obywatelskiej będą nadal fundamentem naszej społecznej tożsamości.