Uniwersytety ludowe odgrywają kluczową rolę w kształtowaniu społeczeństw poprzez promowanie edukacji dostępnej dla wszystkich. Ich znaczenie podkreślił prezydent Barack Obama podczas spotkania z premierami Islandii i Norwegii, nawiązując do duńskiego pastora i filozofa N.F.S. Grundtviga, który propagował ideę szkół ludowych – instytucji edukacyjnych dostępnych nie tylko dla elit, ale dla szerokich mas społecznych, przygotowujących obywateli do aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym.

Ruch uniwersytetów ludowych dotarł również do Stanów Zjednoczonych, gdzie Highlander Folk School w Tennessee odegrała istotną rolę w ruchu na rzecz praw obywatelskich. Założona w 1932 roku przez Mylesa Hortona, Donalda Westa i Jamesa A. Dombrowskiego, szkoła początkowo skupiała się na edukacji pracowników przemysłowych i rolników, promując organizowanie się w związki zawodowe oraz walkę o lepsze warunki pracy.

W latach 50. XX wieku Highlander Folk School skierowała swoją uwagę na kwestie praw obywatelskich i desegregacji. Była jednym z niewielu miejsc na Południu Stanów Zjednoczonych, gdzie Afroamerykanie i biali mogli wspólnie uczestniczyć w warsztatach i szkoleniach, co stanowiło istotny krok w walce z segregacją rasową. Wśród uczestników tych programów znaleźli się tacy liderzy jak Martin Luther King Jr., Rosa Parks, John Lewis i Septima Clark. Rosa Parks, zanim stała się ikoną ruchu praw obywatelskich, uczestniczyła w warsztatach w Highlander, co wpłynęło na jej decyzję o sprzeciwieniu się segregacji w autobusach w Montgomery.

W 1957 roku Highlander zainicjował program Szkół Obywatelskich, które uczyły Afroamerykanów czytania i pisania, umożliwiając im rejestrację do głosowania. Program ten, koordynowany przez Septimę Clark, przyczynił się do zwiększenia liczby czarnoskórych wyborców na Południu i wzmocnienia ich pozycji w społeczeństwie.

Działalność Highlander Folk School spotkała się z oporem ze strony władz stanowych, które oskarżały szkołę o działalność komunistyczną i naruszanie przepisów segregacyjnych. W 1961 roku stan Tennessee cofnął jej statut, a majątek szkoły został skonfiskowany. W odpowiedzi, personel szkoły utworzył Highlander Research and Education Center, które kontynuuje misję pierwotnej instytucji, przenosząc się najpierw do Knoxville, a następnie w 1971 roku do New Market w Tennessee, gdzie działa do dziś.

Uniwersytety Ludowe w Polsce – Tradycja i Nowoczesność

Idea uniwersytetów ludowych dotarła również do Polski, gdzie od ponad stu lat odgrywają one kluczową rolę w edukacji dorosłych i kształtowaniu aktywnego społeczeństwa obywatelskiego. Pierwszy Uniwersytet Ludowy w Polsce powstał w 1921 roku w Dalkach koło Gniezna, a jego celem było podnoszenie poziomu wykształcenia mieszkańców wsi i małych miast, kształtowanie patriotyzmu i wzmacnianie więzi społecznych.

Najstarszym i nieprzerwanie działającym  ośrodkiem tego typu w Polsce jest Uniwersytet Ludowy w Radawnicy. Założony w 1946 roku przez Edmunda Splitta, początkowo mieścił się w Zakrzewie, jednak z uwagi na trudności lokalowe, jeszcze w tym samym roku przeniesiono go do neogotyckiego pałacu w Radawnicy, gdzie funkcjonuje do dziś.

Współcześnie w Polsce działa wiele uniwersytetów ludowych, zrzeszonych w Ogólnopolskiej Sieci Uniwersytetów Ludowych (OSUL).