Uniwersytety ludowe w Polsce są obecne ponad 100 lat. Pierwsze inspiracje z Danii i innych krajów skandynawskich zakiełkowały w formie placówek oświatowych dla dorosłych w Wielkopolsce (w Dalkach) i w Małopolsce (w Szycach). Właśnie w Dalkach pod Gnieznem ks. Antoni Ludwiczak, związany z Towarzystwem Czytelni Ludowych,  4 października 1921 roku otworzył podwoje pierwszego  uniwersytetu ludowego w niepodległej Polsce.

Ostatecznie konferencja odbyła się 10 czerwca 2022 roku w Sali im. Jacka Kuronia w Sejmie RP pod honorowym patronatem Marszałka Sejmu Rzeczpospolitej Polskiej – Elżbiety Witek. Polski parlament reprezentowało kilku posłów z panią Barbarą Dziuk i Sławomirem Skwarkiem na czele. Posłowie ci reprezentowali Parlamentarny Zespół ds. spraw Rozwoju Kół Gospodyń Wiejskich i Miejskich, które współorganizowało konferencję i oni właśnie otworzyli obrady, jak i nieco wcześniej zaprosili do obejrzenia wystawy poświęconej 100 - leciu polskich uniwersytetów ludowych. Wystawę  opracowali we współpracy z Ogólnopolską Siecią Uniwersytetów Ludowych dr hab. Tomasz Maliszewski i dr Mirosławy Bednarzak-Libery. 

Głównym organizatorem konferencji była federacja OSUL (koordynatorką była Ewa Smuk - Stratenwerth ze Stowarzyszenia ZIARNO i Ekologicznego Uniwersytetu Ludowego) działająca w bliskiej współpracy z Narodowym Instytutem Wolności, który był głównym sponsorem wydarzenia. Stronę rządową reprezentował wiceprezes Rady Ministrów prof. Piotr Gliński, oraz Anna Gembicka, Sekretarz Stanu w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Konferencję po wystąpieniach posłów oraz  przedstawicieli rządu: prof. Glińskiego i p. Anny Gembickiej, zapewniających o życzliwości i otwartości rządu wobec uniwersytetów ludowych, otworzył dyrektor Narodowego Instytutu Wolności, Wojciech Kaczmarczyk. Następnie – zgodnie z tradycją uniwersytetów ludowych –  Widymo, wielokulturowy i wielogłosowy chór z Sanoka, związany z Uniwersytetem Ludowym w Woli Sękowej wykonał trzy pieśni.

Pierwsza sesja konferencji miała charakter debaty i poprowadziła ją dr Iwona Błaszczak ze Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. Debata ta dotyczyła polskiego modelu uniwersytetów ludowych i uczestniczyli w niej zarówno akademicy: teolog, znawca Grundtviga, prof. Anders Holm z Uniwersytetu w Kopenhadze i historyk ruchu polskich uniwersytetów ludowych, dr hab. Tomasz Maliszewski z Akademii Marynarki Wojennej w Gdyni, jaki doświadczeni praktycy: Barbara Mincewicz z najdłużej działającego w Polsce Uniwersytetu Ludowego w Radawnicy oraz Mariusz Mówka, dyrektor Kaszubskiego Uniwersytetu Ludowego, z siedzibą Wieżycy. Wreszcie w debacie wziął udział Krzysztof Braś, reprezentujący jeden z najmłodszych uniwersytetów ludowych uruchomionych dzięki PWRUL przez Towarzystwo Oświatowe Ziemi Chrzanowskiej. Uczestnicy debaty dzielili się swoimi przemyśleniami na temat modelu uniwersytetu ludowego. Na przykład prof. Holm przypomniał, że Grundtvig, ojciec uniwersytetów ludowych w Danii, chciał, żeby placówki te przygotowywały mieszkańców wsi do aktywnego, zaangażowanego obywatelstwa i uczestnictwa w życiu społecznym i politycznym. Ale też uczyły zawodu i były autentycznymi „szkołami dla życia”. Zachęcał, żeby nie naśladować ślepo duńskich wzorów, ale szukać inspiracji szerzej, nawet obserwując rozwój tych placówek w różnych częściach świata.  Dr Maliszewski odwołał się do stuletniej tradycji polskich uniwersytetów ludowych. Barbara Mincewicz mówiła o tym jak istotne jest reagowanie na potrzeby otoczenia i zmieniający się świat w tym rynek nauki, pracy i zmiany społecznej. Z kolei  Mariusz Mówka z KUL zwrócił uwagę na znaczenie z jednej strony  wolności w tworzeniu programu, ale też zakorzenienia UL w tradycji miejsca, mówiąc „odwołania do pamięci miejsca jest nie tylko dobrym punktem zaczepienia w pracy wśród lokalnej wspólnoty, ale pozwala w dłuższym czasie integrować lokalne społeczności. W czasach dzisiejszej polaryzacji społecznej, odwoływanie się do pamięci miejsc, które pozytywnie wyróżniały daną wieś, odkrywanie talentów rękodzielniczych, artystycznych wokół dziedzictwa kultury i języka dobrze służy budowaniu relacji.” Krzysztof Braś wspominał o znaczeniu kształcenia w technologiach cyfrowych.

Dwie następne sesje miały charakter prezentacji różnorodnych doświadczeń starszych i młodszych placówek o charakterze uniwersytetów ludowych. Wśród przedstawicieli placówek z dłuższym stażem, Ewa Smuk Stratenwerth ze Stowarzyszenia ZIARNO i  Ekologicznego Uniwersytetu ludowego mówiła o konieczności uwzględniania edukacji n/t ekologii we współczesnych uniwersytetach ludowych, Angelika Felska z Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Ludowego o reagowaniu na wyzwania społeczne współczesnego świata,  Monika Wolańska z Uniwersytetu Ludowego Rzemiosła Artystycznego o unikalnym modelu praktycznego kształcenia w Woli Sękowej, zaś Edyta Salnikow z Bieszczadzkiego Uniwersytetu Ludowego o promowaniu kultury i tradycji regionu. Wśród młodszych placówek, które realizują projekty z programu PWRUL,  Agnieszka Pieniążek, z Karpackiego Uniwersytetu ludowego omawiała współpracę międzynarodowa, Magdalena Bernat, z Koła Gospodyń Wiejskich „Widełczanki” w Widełkach mówiła o potencjale kobiet wiejskich, ks. Zenon Myszk z Łebskiego Uniwersytetu Ludowego dzielił się doświadczeniami z edukacji kulinarnej, Bożena Malaga-Wrona, z Ludowego Uniwersytetu Naturoterapii Aktywnej prezentowała edukacyjne wyzwania uniwersytetów ludowych na czas pocovidowy i migracji wojennej, zaś Paulina Ruta, z Uniwersytetu Ludowego  Kultury Fizycznej i Polskiego Stowarzyszenia Nordic Walking oprócz swojej prezentacji zachęciła uczestników konferencji do konkretnych ćwiczeń ruchowych (co znacznie ożywiło publiczność już nieco zmęczoną słuchaniem licznych wystąpień). Na koniec sesji trzeciej Izabela Plur z Fundacji Przestrzeń Rozwoju mówiła jak skutecznie rozwijać umiejętności społeczne słuchaczy placówek ulowskich.

Pięknym akcentem kończącym konferencję była wspólnie zaśpiewana przez uczestników i chór Widymo pieśń: „Modlitwa o wschodzie słońca”. Wiersz pod tym tytułem napisał polski poeta na emigracji, Natan Tennebaum w roku 1980 i wysłał Jackowi Kaczmarskiemu. Ten przekazał wiersz Przemysławowi Gintrowskiemu, który napisał doń muzykę i pieśń ta wykonywana wspólnie przez trio: Przemysław Gintrowski, Zbigniew Łapiński, Jacek Kaczmarski, stała się jednym z hymnów „Solidarności”.

Podsumowania konferencji dokonał poseł Sławomir Skwarek oraz Dyrektor Narodowego Instytutu Wolności Wojciech Kaczmarczyk. 

Konferencja "Uniwersytety ludowe wobec wyzwań współczesności" doprowadziła do osiągnięcia zakładanych rezultatów: wymiany doświadczeń, dobrych praktyk, inspiracji, nawiązania relacji oraz wzmocnienia istniejących więzi. Ważnym efektem jest pogłębienie współpracy rządu z ruchem uniwersytetów ludowych. W konferencji wzięło udział 115 uczestników: w tym 19 osób ze strony organizatorów [7 osób ze strony OSUL, 3 osoby z Ziarna, 9 osób z NIW].W konferencji uczestniczyli głównie przedstawiciele polskich uniwersytetów ludowych, organizacji zainteresowanych tym modelem kształcenia, prof. Anders Holm z Danii, politycy, w tym członkowie parlamentu oraz dziennikarze.

Na pytania ankiety ewaluacyjnej wysłanej 4 dni po zakończeniu konferencji zareagowało 22% uczestników, średni poziom zadowolenia wyniósł 4,71 w skali 1-5. Respondenci ocenili program jako ciekawy, dobrze przemyślany i zorganizowany. Na podstawie odpowiedzi w ankiecie odbiór wydarzenia ocenić można jako jednoznacznie pozytywny. Jeden z uczestników tak podsumował: "Program był optymalny pod względem merytorycznym i artystycznym. Perfekcyjne prowadzenie konferencji wedle dyscypliny czasowej pozwoliło także wymienić refleksje podczas przerw kawowych z innymi ciekawymi uczestnikami konferencji. Tak trzymać!”.

Mamy nadzieję, że konferencja ta rozpocznie nowy etat w rozwoju uniwersytetów ludowych w Polsce, lepszej i bardziej owocnej współpracy zarówno pomiędzy tymi placówkami w Polsce jak i z innymi zainteresowanymi stronami, jak np. parlamentarzyści, przedstawiciele rządu, dziennikarze. 

Ewa Smuk Stratenwerth